نظرات ياداشت راه اصلاح نفس

+ جواب نويسنده به يك كاربر گرامي

قسمت سوم پاسخ:
ادامه سوال شما براي چه كساني انفاق كنيم؟
يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ (215)
ترجمه:
215- از تو سؤال مى‏كنند چه چيز انفاق كنند؟ بگو:" هر خير و نيكى (و سرمايه سودمند مادى و معنوى) كه انفاق مى‏كنيد، بايد براى پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد." و هر كار خيرى كه انجام دهيد، خداوند از آن آگاه است. (لازم نيست تظاهر كنيد، او مى‏داند)
سپس مى‏افزايد" بگو هر خير و نيكى (و هر گونه سرمايه سودمند مادى و معنوى) كه انفاق مى‏كنيد براى پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مستمندان و واماندگان در راه بايد باشد" (قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ).
مسلما ذكر اين پنج طايفه به عنوان بيان مصداقهاى روشن است و گر نه منحصر به آنها نمى‏باشد بنا بر اين پاسخ آنها در حقيقت اين است كه هم اشيايى كه از آن انفاق مى‏كنند دايره وسيعى دارد و هم كسانى كه به آنها انفاق مى‏شود.
در مورد اول با ذكر كلمه" خير" كه هر نوع كار و مال و سرمايه مفيدى را شامل مى‏شود پاسخ كامل و جامعى به سؤال آنها داده شده و حتى امور معنوى همچون علم را نيز در بر مى‏گيرد، هر چند مصداق مهم آن در مورد انفاق، اموال است.
و در مورد دوم در عين گسترده بودن مورد انفاق اولويتها نيز بيان شده است مسلما پدر و مادر و سپس نزديكان نيازمند در اين مساله اولويت دارند و بعد از آنها يتيمان و سپس نيازمندان و حتى كسانى را كه ذاتا فقير نيستند ولى بر اثر حادثه‏اى مثل تمام شدن مخارج در سفر نيازمند شده‏اند شامل مى‏شود.
در پايان آيه مى‏فرمايد:" و هر كار خيرى انجام مى‏دهيد خداوند از آن آگاه است" (وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ).
لزومى ندارد تظاهر كنيد، و مردم را از كار خويش آگاه سازيد، چه بهتر كه براى اخلاص بيشتر انفاقهاى خود را، پنهان سازيد، زيرا كسى كه پاداش مى‏دهد از همه چيز با خبر است، و كسى كه جزا به دست اوست حساب همه نزد اوست.
جمله" وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ" معنى وسيعى دارد كه تمام اعمال خير را شامل مى‏شود نه تنها انفاق در راه خدا كه هر كار نيكى را خداوند مى‏داند، مى‏بيند و پاداش خير مى‏دهد
آيا انفاق واجب است؟
پاسخ:
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لا بَيْعٌ فِيهِ وَ... » (بقره/254)
«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! از آنچه به شما روزى داده‏ايم، انفاق كنيد! پيش از آنكه روزى فرا رسد كه در آن، نه خريد و فروش است و... »
جمله "مِمَّا رَزَقْناكُمْ" (از آنچه به شما روزى داده‏ايم) مفهوم وسيعى دارد كه هم انفاقهاى مالى واجب و مستحبّ را شامل مى‏شود و هم انفاقهاى معنوى مانند علم و دانش و امور ديگر، ولى با توجه به تهديدى كه در ذيل آيه آمده، بعيد نيست منظور، انفاق واجب يعنى زكات و مانند آن باشد، به علاوه، انفاق واجب است كه بنيه بيت المال و حكومت را تقويت مى‏كند، ضمنا از تعبير "مما" استفاده مى‏شود كه انفاق واجب هميشه بخشى از مال را در بر مى‏گيرد نه همه آن را ولى با توجه به آخرين جمله آيه كه كافران را ظالمان مى‏شمرد، اشاره‏اى است كه ترك انفاق نوعى كفر و ظلم است و اين جز در انفاقات واجب، تصور نمى‏شود.
سپس مى‏افزايد: امروز كه توانايى داريد انفاق كنيد پيش از آنكه روزى فرا رسد كه نه خريد و فروش در آن است و نه رابطه دوستى و نه شفاعت، اشاره به اينكه راه‏هاى نجاتى كه در دنيا از طرق مادى وجود دارد هيچكدام در آنجا نيست، نه بيع و معامله‏اى مى‏توانيد انجام دهيد كه سعادت و نجات از عذاب را براى خود بخريد و نه دوستيهاى مادى اين جهان كه با سرمايه‏هاى خود كسب مى‏كنيد در آنجا نفعى به حال شما دارد زيرا آنها نيز به نوبه خود گرفتار اعمال خويش‏اند و از خود به ديگرى نمى‏پردازند و نه شفاعت در آنجا به حال شما سودى دارد زيرا شفاعت الهى در سايه كارهاى الهى انجام مى‏گيرد كه انسان را شايسته شفاعت مى‏كند و شما آن را انجام نداده‏ايد و اما شفاعتهاى مادى كه با مال و ثروت در اين دنيا قابل بدست آوردن است در آنجا وجود نخواهد داشت. بنابر اين شما با ترك انفاق و انباشتن اموال و بخل نسبت به ديگران تمام درهاى نجات را به روى خود بسته‏ايد.[3]