قسمت دوم جواب:

ب) گروهي ديگر، شاديها و تفريحات را قانونمند ميدانند و در مرز "بايدها" و حلال تفسير ميكنند، هر نوع شادي و تفريحي رامجاز نميشمارند و در يك كلمه "تفريحات سالم" را باور دارند، تا از اين طريق مرز حرمت و آبروي خود و ديگران محفوظ بماند، تاشادي و خنده و تفريحات ما به ديگران صدمهاي وارد نسازد.
به نظر اين گروه، خنده و شادي و لذت، خوب است، اما نه با آزار و اذيت ديگران. شادماني خوب است نه با زير پا گذاشتن قوانين و مقررات اجتماعي و الهي.

از ديد اين گروه، همان گونه كه "آزادي"، قانونمند و هدفدار نباشد ميتواند جامعه را به هرج و مرج بكشاند، شاديها و تفريحات نيز اين گونهاند.

به هر حال، بايد ارزيابي كرد كه كدام نوع از شادي ضرورت دارد؟ كدام تفريح سالم و كدام ناسالم است؟ كدام خنده روا و كدام نارواست؟ كدام لذت مشروع و كدامين نامشروع است؟ و بالاخره كدام يك از انواع شاديها و تفريحات اسلامي است، كدام يك غيراسلامي؟ بنابر اين بايد شاديها و تفريحات را چونان مفهوم "آزادي" قانونمند كرد و در چارچوب احكام الهي قرار داد.
فرح و شادي از منظر اسلام: اسلام، دين حيات و زندگي است. دين پيشرفت و ترقي تكامل است. اسلام با برنامههايي كه وضع كرده است تمام جهات زندگي را در نظر گرفته و به همه زواياي زيست انسان كاملاً توجه كرده است.
اسلام ديني است كه براي سرگرمي نيامده است، اما نه تنها با تفريح و شادي مخالف نيست، بلكه در مواردي بر آن تأكيد داشته وبراي آن قوانين و مقررات جهتداري را وضع كرده است.
به هر حال، اگر در اسلام، كارهايي به عنوان تفريح و تنوع پيشنهاد شده است و نيز اگر از بعضي تفريحات جلوگيري شده وغيرمشروع شناخته شده است، معطوف بر جنبههاي فطري، حياتي و فكري است كه در سايهي آن مصالح فردي و اجتماعي تأمين شود. بنابر اين، در قوانين اسلامي با برخي پديدهها و اعمال مثل موسيقي و رقص و... برخورد شده و از انجام آن كارها منع شده. امانه به خاطر مخالفت با زيبايي و شادي و شادكامي، بلكه به دليل برآيند و پيامدهاي خطرآفرين آنها.
در برنامههاي شريعت، به مسأله شادي و نشاط پيروان دين و مسلمانان، توجه و تأكيد فراواني شده است و اصولاً پيشوايان بزرگدين خودشان انسانهاي بانشاط و خوشرويي بوده و ديگران را به اين مسأله دعوت ميكردند. زيرا آنان به خوبي به نيازهاي روح وتفريحات سالم در كنار نيازهاي جسم توجه داشتند. علي(ع) در اين باره ميفرمايد: "اين دلها همانند تنها خسته و افسرده ميشوند، در اين حال نكتههاي زيبا و نشاط انگيز براي آنها انتخاب كنيد"(1)پيشوايان معصوم دين از جمله رسول گرامي(ص) به عنوان الگوي همهي مسلمانان، اصولاً يك انسان شاد بود. به طوري كه هميشه لبخند بر لب داشت و اهل شوخي و مزاح بود. چه اين كه خود ايشان فرمود: انّي لأمزَحُ و لا اَقولُ الاّ حقّاً همانا من از همه بيشترشوخي ميكنم امّا جز حق چيزي نميگويم.(2)
البته آن حضرت در عمل هم اين گونه بوده، به طوري كه اگر ميديد يك نفر غمگين و افسرده است وجود مقدّس ايشان يا اهلبيت ايشان(ع) ميفرمودند: چرا غمگين و افسردهاي؟ بايك مطايبه و شوخي و شبيه طنز (نه آن طنزي كه با تخريب فرد يا قوم خاصي، ديگران را بخنداند)، او را از حالت انقباض و گرفتگي دل، درميآورند و يك انبساط خاطر و شرح صدري در وجود او ايجاد ميكردند. (3)
رسول گرام اسلام به پيرزني فرمود: چرا اين همه تلاش ميكني؟ پيرزنها به بهشت نميروند و آن زن ناراحت شد و گفت: يارسولالله! من به بهشت نميروم؟ رسول خدا(ص) در حالي كه ميخنديد فرمود هيچ كس به صورت پير وارد بهشت نميشود، همه جوان شده و وارد بهشت ميگردند.(4)
عربي خدمت پيامبر(ص)مي رسيد وبراي آن حضرت هديه اي مي آورد و مي گفت بهايش را بدهيد رسول خدا از اين سخن مي خنديد و هرگاه غمگين مي شد سراغ ايشان را مي گرفت ومي فرمود اي كاش نزد ما مي آمد.(5)
امام صادق(ع) مي فرمايد: هيچ مومني نيست جز اين كه در او دعابه هست .راوي مي گويدعرض كردم :دعابه چيست؟ فرمود: شوخي.(6)
با توجه به اهميت تفريحات سالم و لذتهاي حلال در رشد و ارتقاء كمي و كيفي زندگي يك انسان مسلمان، و براي تقويت جنبههاي روحي و احياناً شكستن بنبستهاي پيشآمده، پيشوايان دين و دنيا، از پيروانشان خواستهاند كه علاوه بر عبادت و كار وتلاش، به لذتها و تفريحات سالم هم در زندگي روزمرّهشان توجه ويژه داشته باشند كه در صورت توجه قانونمند به آن، به نهادينهگي آن تفريحات منتهي خواهد شد. آن جا كه امام علي(ع) فرمود: "مؤمن شبانه روز خود را به سه قسمت تقسيم ميكند:قسمتي را صرف مناجات با پروردگارش مينمايد. قسمت ديگري را در طريق اصلاح معاش و تأمين هزينه زندگياش به كار ميگيردو قسمت سوّم را براي بهرهگيري از لذتهاي حلال و دلپسند ميپردازد و براي شخص عاقل درست نيست كه حركتش جز در يكياز اين سه جهت باشد: براي اصلاح امور زندگي و يا در راه آخرت و يا در لذت غيرحرام..."(7)

متأسفانه، برداشت از شادي مثل بسياري از پديدههاي ديگر، در پروسهي افراط و تفريط گرفتار شده است، عدهاي براي آن هيچ محدوديت قانوني و شرعي را برنميتابند وعده كمي هم هستند كه هر گونه شادي و تفريح سالم را بر خود ممنوع كرده و از مواهب الهي پرهيز دارند.
اسلام انگشت بر روي شادي معيني نگذاشته و اجازه هر نوع شادي را به اين شرط كه با موازين و احكام الهي منافات نداشته باشد و منجر به گناه و فساد نشود داده است. به عبارت ديگر براي اين كه انسان از سعادت واقعي خود محروم نماند نوعي كنترل بر روي شادي و سرور دارد كه باعث ميشود، شادي موقت و ناپايدار و كوتاهمدت به سعادت ابدي و واقعي او آسيب نرساند. چون انسان در تشخيص مصلحتها و منافع واقعي خود داراي محدوديت است و گاهي اوقات خير و سود حقيقي خود را تشخيص نميدهد. دوست داردبه هر چيزي كه باعث شادماني او شود هر چند روح او را تيره و تار و سعادت او را در خطراندازد اقدام كند. كودكي كه سرماخورده و بستني براي او ضرر دارد، هر چند خوردن بستني او را شاد ميكند و از آن لذت ميبرد ولي چون از تشخيص ضرر آن عاجز است به ناچارمادرش او را از خوردن آن بستني منع ميكند و به گريه و زاري و احساسات بدون منطق و به دور از خردورزي او اعتنايي نميكند و شادي زودگذر و سطحي او را بر غم و اندوه طولاني وي ترجيح نميدهد. استفاده از طبيعت زيبا، ديدن طلوع دلانگيز آفتاب، لذت بردن ازمنظرههاي دلكش و باغهاي مصفا و سير و سفر، ديدار با دوستان و سخن گفتن با آنها،پرداختن به ادبيات و شعر و نمايش و خوشنويسي و نقاشي و ورزش و بازيهاي سالم،استفاده از نعمتهاي خداداد و غذاهاي متنوع و لباسهاي رنگارنگ و صدها امر لذتبخش ديگر كه همگي شاديبخش ميباشند از شاديهاي مجاز و شايسته است. چنانچه لذت بردن از گفتگو با خداوند در حال نماز و مناجات و عبادت و داشتن حال خوش در حال ذكر وتوجه به ذات پاك ربوبي از مقوله لذتهاي معنوي باشند كه گاهي از نظر عمق و كيفيت بسيار والاتر و فراتر از لذتهاي مادي ميباشد.

پي‌نوشت‌ها:
1. نهج البلاغه، قصار 197.
2. جامع السعاده، ج2، ص301.
3. سنن النبي، ص60.
4. بحار الانوار، ج16، ص295.
5. اصول كافي، ج2، ص663.
6. همان.
7. نهج البلاغه، قصار 390