قسمت سوم جواب:
آري انسان مختار ست و اين اختيار
براي ما روشن است و ما در درون خود اختيار و اراده خود را به وضوح در مي
يابيم ، اگر چه شايد نتوانيم آن را به درستي تحليل کنيم.
انسان
يقيناً مختار است و كارهاى اختيارى خود را با قدرت و اراده خود انجام
مىدهد، اختيارى بالعرض كه به اختيار بالذات الهى منتهى مىشود و در طول آن
است. ما مظهر اويم و فعل ما مظهر فعل و اختيار ما نيز مظهر اختيار اوست.
مولانا اين حقيقت را در داستانى زيبا بيان مىكند:
آن يكى بر
رفت بالاى درخت
مىفشاند او
ميوه را دزدانه سخت
صاحب باغ آمد و گفت: اى دنى
از خدا شرمت بگو چه مىكنى؟
گفت: از باغ خدا
بنده خدا
مىخورد خرما كه حق كردش عطا
گفت: آخر از
خدا
شرمى بدار
مىكشى اين
بىگنه را زار زار
گفت: كز چوب خدا اين بندهاش
مىزند بر پشت ديگر بنده خودش
چوب حق و پشت
و پهلو آن او
من غلام و آلت فرمان او
گفت: توبه كردم
از
جبر اى عيار
اختيار است،
اختيار است، اختيار
جبر يعنى اينكه انسان در همه افعال و كردار خود مجبور باشد و از خود
هيچ قدرت و توانايى و اختيارى نداشته باشد. چنين معنايى را عقل تأييد
نمىكند و آيات و روايات نيز با اين عقيده نادرست مبارزه مىكنند. اما
اختيار به معناى توانايى بر انجام يا عدم انجام كارى مىباشد كه در پيش روى
ماست و از لوازم قدرت است و با دلايل متقن فلسفى اثبات مىشود. (فرهنگ
علوم عقلى ص: 37)