قسمت دوم پاسخ:

4- بين خدا ترسي و آگاهي ارتباط تنگاتنگ حكم فرماست . به علت اين كه خداترسي نتيجه هدايت به سوي خداست ، هر چقدر معرفت انسان به خدا از عمق بيشتري برخوردار باشد به آن اندازه ترسش هم عمق پيدامي كند .اساساً بايد گفت هرگز خشيت بدون معرفت حاصل نمي شود ولذا در آيه 28 سوره فاطر مي خوانيم : ( ( انما يخشي الله من عباده العلما ) ) به همين جهت بايد گفت خوف ناشي از معرفت شرط اول بهشتي شدن است . 5- همان طور كه انسان در عيان از خدا مي ترسد، در نهان نيزبايستي از او بترسد . زيرا تا در دلي خوف خدا نباشد و در نهان و آشكاراحساس مراقبت يك نيروي معنوي برخورد نكند، انذارهاي انبياء و اوليابي اثر خواهد بود .براي همين است كه خدا مي فرمايد : ( ( انما تنذر الذين يخشون ربهم بالغيب ؛ تو فقط كساني را انذار مي كني كه از پروردگار خوددر غيب و پنهاني مي ترسند ) ) ، ( فاطر، آيه 18 ) . باز در اوصاف بهشتيان مي فرمايد : ( ( من خشي الرحمن بالغيب ؛ همان كسي كه از خداوند رحمان در نهان بترسد ) ) ، ( ق ، آيه 33 ) . همانند داستان حضرت يوسف و زليخا.علت ترس انسان از خدا نخست متذكر مي شويم كه خداوند متعال درموضوع ترس دو تعبير مختلف دارد : گاهي مي فرمايد : كسي كه ازپروردگارش بترسد مانند ( ( من خشي الرحمن ) ) و گاهي هم مي فرمايد : كسي كه از مقام پروردگارش بترسد مانند : ( ( و اما من خاف مقام ربه ) ) ، ( نازعات ، آيه 40 )؛ . 1- مفسرين درباره اين كه منظور از مقام چيست سه احتمال داده اند : الف ) منظور مواقف قيامت است . ب ) مراد علم خداوندو مقام مراقبت او نسبت به همه انسان ها است . ج ) مقصود مقام عدالت اوست چرا كه ذات مقدس او مايه خوف نيست.
2- در اين كه خوف ازمقام پروردگار چيست ، در ميان مفسرين از چهار احتمال سخن گفته شده است : الف ) خوف از مواقف قيامت و حضور در پيشگاه او براي حساب است . ب ) خوف از مقام علمي خدا و مراقبت دايمي او نسبت به همه انسان ها است . ج ) منظور ترس از خداست نه به خاطر آتش دوزخ وخوف از فوت لذ ت هاي نفساني در بهشت ( طمع در نعيم بهشت ) ، بلكه تنها به خاطر مقام پروردگار و جلال او خايف است . د ) منظور از مقام پروردگار مقام عدالت اوست و خوف از عدالت نيز بازگشت به خوف ازاعمال خود انسان مي كند، ( ترجمه تفسير الميزان ، ج 19، ص 216 ) ؛ 3-علامه طباطبايي در تفسير مقام مي فرمايد : كلمه مقام مصدر ميمي و به معناي قيام است كه به فاعل خودش يعني كلمه ( رب ) اضافه شده و مراد به قيام خداي تعالي عليه وي اين است كه خداوند هنگامي كه بنده اش عملي انجام مي دهد بالاي سرش ايستاده و ناظر عمل او است ، اما نه ايستادن يك كارفرما و سركارگر بالاي سر كارگر، بلكه معناي قيام خدا احاطه وعلم خدا است به آنچه بنده مي كند و ضبط عمل بنده و جزا دادن به وي است . آنگاه ايشان به تفسير چگونگي خوف از مقام پروردگار بدين صورت مي پردازند .بايد بگوييم خوف هم مانند عبادت مراحلي دارد وخوف در آيه فوق ظهور در هيچ يك از اين دو قسم خوف ؛ يعني ، خوف از عذاب و خوف از فوت لذت هاي نفساني در بهشت ندارد .چون خوف از آگاهي خدا و نيز خوف مقام پروردگار تاثير خاصي است كه براي بنده بدان جهت كه بنده است و در برابر ساحت عظمت و كبريايي مولايش حقير و ذليل است به دست مي دهد و باعث مي شود آثاري از مذلت وخواري در قبال عزت و جبروت مطلقه خداي تعالي از او ظهوركند و اين معناي از خوف همان خوفي است كه خداي تعالي ملايكه مكرمين را بدان ستوده است با اين كه ملايكه معصوم هستند، ( ترجمه الميزان ، ج 19، ص 216 ).
و