قسمت سوم پاسخ:
نقش اخلاق
قومى كه گشت فاقد اخلاق مردنى است! اصولا زمانى انسان شايسته نام انسان است كه داراى اخلاق انسانى باشد و در غير اين صورت حيوان خطرناكى است كه با استفاده از هوش سرشار انسانى همه چيز را ويران مى‏كند، و به آتش مى‏كشد; براى رسيدن به منافع نامشروع مادى جنگ به پا مى‏كند، و براى فروش جنگ افزارهاى ويرانگر تخم تفرقه و نفاق مى‏پاشد، و بى‏گناهان را به خاك و خون مى‏كشد!
آرى! او ممكن است‏به ظاهر متمدن باشد ولى در اين حال حيوان خوش علفى است، كه نه حلال را مى‏شناسد و نه حرام را! نه فرقى ميان ظلم و عدالت قائل است و نه تفاوتى در ميان ظالم و مظلوم!
يكي از اهداف بلند بعثت انبياء ترويج فضايل اخلاقي و تزكيه مردمان از خلقيات رزيله است. قرآن كريم مي فرمايد: لقد من الله على المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمة و ان كانوا من قبل لفى ضلال مبين خداوند بر مؤمنان منت نهاد (و نعمت‏بزرگى بخشيد) هنگامى كه در ميان آنها پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آيات او را بر آنها بخواند، و آنان را پاك كند و كتاب و حكمت‏به آنها بياموزد، هرچند پيش از آن، در گمراهى آشكارى بودند (سوره آل عمران، 164)
اين مساله در احاديثى كه از شخص پيامبراكرم صلى الله عليه و آله رسيده است: انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق; من تنها براى تكميل فضائل اخلاقى مبعوث شده‏ام.
انسان در حقيقت با نور عبادت به كمال و سعادت مي رسد، ولي اخلاق نيز در تاثير پذيري انسان از اين نور، نقش اساسي دارد. نقش اصلي اخلاق در زندگي معنوي انسان، زمينه سازي و مانع زدايي از تاثير نور عبادت است.
رسول خدا(صلى الله عليه وآله ) در زمينه تاثير نوري عبادت و عمل صالح در روايتي فرموده است : نية المؤمن خير من عمله ، وعمل المنافق خير من نيته ، وكل يعمل على نيته ، فإذا عمل المؤمن عملا نار في قلبه نور نيت مومن از عملش بهتر است و عمل منافق از نيتش بهتر است ، هر كس بر اساس نيت خود عمل مي كند، پس هنگامي كه مومن عملي را انجام مي دهد ، از آن عمل نوري در قلبش آشكار مي گردد. ميزان الحكمة ، ج 4 ، ص 3417
به طور مثال در مورد ذكرو ياد خدا كه از مهمترين و عامترين عبادتها است علي (ع) فرمود :عليك بذكر الله ، فإنه نور القلوب همچنين فرمود: الذكر نور ورشد ، النسيان ظلمة وفقد و يا الذكر جلاء البصائر ونور السرائر بر تو باد ياد خدا ،زيرا ياد خدا نور قلبها است – ياد خدا نور و باعث رشد انسان است و فراموشي خدا تاريكي و ناداري است.
- ياد خدا جلاي چشمها و نور باطنها است. ميزان الحكمة ج 2 ص970
ولي در صورت وجود خلقيات رزيله از قبيل كبر، غرور، حسد، عجب، خود خواهي و عادتهاي منفي مانند عادت به پرخوري و پرخوابي و پر گويي و مانند آن ، يا توفيق عبادت از انسان سلب مي شود و يا نوري كه از آن ساطع مي گردد با مانع مواجه مي شود و نهايتا دل انسان از آن نور بي بهره مي ماند.
در روايت زيبايي از حضرت عيسي (عليه السلام ) تقل شده است كه فرمود : يا معشر الحواريين ! كم من سراج أطفأته الريح ، وكم من عابد أفسده العجب اي گروه حواريون، چه بسيارند چراغ هايي كه باد آنها را خاموش ساخت و كه بسيارند عبادت كنندگاني كه عجب عبادت آنها با فاسد و بي تاثير نمود. ميزان الحكمة ج 3 ص 1819 :
اگر كسي بخواهد نفس خويش را به نحوي تقويت نمايد كه عوامل منفي تاثير گذارمحيطي روي او بي تاثير شود ، چاره اي جز تقويت روح خود، از طريق نور عبادت و رفع موانع جذب آن، از طريق تهذيب نفس(خود سازي) ندارد.